«جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب» برنامه‌ای است که هر سال با محوریت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با همکاری مجموعه‌ای از دستگاه‌های دولتی و غیردولتی اجرا می‌شود. بر این اساس هر سال ده روستا یا آبادی عشایری به عنوان روستاها و عشایر دوستدار کتاب معرفی می‌شوند. برای شرکت در این جشنواره، روستاها باید ضمن معرفی ویژگی‌های خاص فرهنگی و اجتماعی روستا، مجموعه فعالیت‌ها، طرح‌ها و برنامه‌های اجرایی خود را برای تقویت زیرساخت‌های کتاب‌خوانی و ترویج عمومی کتاب در روستا معرفی کنند.
هدف این جشنواره حمایت از اقدام‌های انجام‌شده در روستاها و پشتیبانی از پیشنهادهای ابتکاری در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی در روستاها، و معرفی فعالیت‌های فرهنگی و ترویجی مرتبط با کتاب‌خوانی است که با مشارکت مردم و دستگاه‌های فعال در روستا انجام شده یا اجرای آن برای سال آینده پیش‌بینی شده است. تلاش برای تأمین بودجه‌های لازم برای گسترش فعالیت‌های مربوط به کتاب و کتاب‌خوانی در روستاها و توجه دادن مردم و نهادهای روستایی به اهمیت کتاب و فرهنگی‌تر شدن فضای روستاها و نیز پر کردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان روستایی با کتاب از دیگر اهداف این جشنواره است.
از همین رو با همکاری تعدادی از دستگاه‌های دولتی و غیردولتی در هر استان، دبیرخانه‌ای تشکیل شد تا هدایت‌کننده جشنواره در استان باشد. هر روستا بر اساس فراخوان جشنواره مدارک و مستندات خود را که مبنی بر فعالیت‌های مرتبط با کتاب و کتاب‌خوانی آن روستا را با امضای دهیار و رئیس شورای اسلامی روستا، همراه با فرم‌های تکمیل شده به دبیرخانه استانی جشنواره مستقر در ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها یا دبیرخانه مرکزی در تهران ارسال می‌کند.
دهیاران، شورای اسلامی روستا، بخشداران، کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، مدارس، و سایر نهادی فرهنگی و تشکل‌های مردمی نقش مهمی در معرفی روستاهای دوستدار کتاب دارند.
در نخستین دوره از برگزاری این جشنواره ۶۲۰ روستا شرکت کرده که در سال دوم به ۸۰۰ روستا افزایش پیدا کرد. پس از چند مرحله داوری و ارزیابی مجموعه فعالیت‌ها و برنامه‌های این روستاها، ۲۰ روستا به عنوان نامزد و در مرحله نهایی داوری، ۱۰ روستا به عنوان روستای دوستدار کتاب ایران معرفی شده است. همچنین هر سال یک روستا به عنوان برگزیده‌ی برگزیده‌ها انتخاب شده است.
داوری جشنواره بر اساس شاخص‌های از پیش تعیین شده و مشخصی به شرح ذیل انجام شد:
- فعالیت هر روستا تا چه میزان بر اساس نیازهای محلی، آیین‌های بومی و ارزش‌های دینی و ملی تعریف شده باشد،
- این فعالیت‌ها از مشارکت مردمی و جلب پشتیبانی دستگاه‌های اجرایی برای تأمین هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری برخوردار باشد،
- فعالیت‌ها همه اهالی روستا را شامل شود که البته طراحی یا اجرای برنامه برای زنان، کودکان و نوجوانان از شاخص‌های تأثیرگذار است،
- برنامه و شیوه اجرای آن از خلاقیت و نوآوری برخوردار باشد،
- گستره اجرای برنامه می‌تواند در سطح روستا یا فراتر از روستا باشد،
- برنامه مذکور قابلیت الگوبرداری و استمرار و مداومت داشته باشد،
- فضاها و بناهای تأسیس‌شده حوزه کتاب روستا باید فعال باشد،
- برنامه‌های پیش‌بینی شده برای آینده، قابلیت و ضمانت اجرا داشته باشد،
- بیشترین تأثیر با کمترین هزینه حاصل آمده باشد
- برنامه‌ها مبتنی بر منابع، امکانات و ظرفیت‌های محلی باشد؛
همچنین داشتن کتابخانه و تعداد اعضا، فعالیت‌های جنبی کتابخانه، گروه سنی و جنسیت اعضا، فعالیت‌های فرهنگی روستا (نظیر جشنواره‌ها، مسابقات کتاب‌خوانی) و مشارکت مردم در این برنامه‌ها از دیگر شاخص‌هایی بوده است که در داوری‌ها لحاظ شده است.
ده روستای برگزیده سال اول:
- استان کرمان / شهرستان کرمان / روستای رحیم‌آباد
- استان مرکزی / شهرستان اراک / روستای ضامن‌جان
- استان کرمان جنوب / شهرستان کهنوج / روستای دهکوهان
- استان یزد / شهرستان اشکذر / روستای ابراهیم‌آباد
- استان کردستان / شهرستان مریوان / روستای ینگیجه
- استان آذربایجان غربی / شهرستان مهاباد / روستای گوگ‌تپه
- استان خراسان رضوی / شهرستان جغتای / روستای ابویسان
- استان سیستان و بلوچستان / شهرستان چابهار / روستای رمین
- استان اصفهان / شهرستان دهاقان / روستای پوده
- استان مازندران / شهرستان قائم‌شهر / روستای خرماکلا
ده روستای برگزیده سال دوم:
- منطقه عشایری «تمندر کوه (فرسش)» از شهرستان الیگودرز / استان لرستان
- روستای «شمسی» از شهرستان اشکذر / استان یزد
- روستای لایزنگان از شهرستان داراب / استان فارس
- روستای «درب کلات» از شهرستان دنا / استان کهگیلویه و بویر احمد
- روستای «فولادلو قویی» از شهرستان بیله سوار / استان اردبیل
- روستای «چهار روستایی» از شهرستان گناوه / استان بوشهر
- روستای «شاهنجرین» از شهرستان رزن / استان همدان
- روستای داشخانه از شهرستان مهاباد / استان آذربایجان غربی
- روستای قلعه خان از شهرستان مانه و سملقان / استان خراسان شمالی
- روستای «سفتجان» از شهرستان فریدن / استان اصفهان
برگزیده برگزیدگان جشنواره:
- استان سیستان و بلوچستان / شهرستان چابهار / روستای رمین