جام باشگاه‌های کتاب‌خوانی عنوان طرحی پیشرو و پویا برای راه‌اندازی و فعال کردن باشگاه‌های کتاب‌خوانی کودک و نوجوان در سراسر کشور است. این برنامه حاصل مشاهده فعالیت کودکان و نوجوانان و رسیدن به شناختی از روش‌ها و علایق فردی و اجتماعی آنان است. برای نمونه کودکان و نوجوانان امروزی از فعالیت در فضاهای جمعی و شبکه‌ای لذت می‌برند، دوست دارند هویت خود را در این اجتماعات به اثبات برسانند، همچنین از هر شکلی از رقابت در سطوح کلان استانی، ملی یا جهانی استقبال می‌کنند و برای اعتلای نام و موفقیت شهر یا روستای خود تلاش کنند. به این‌ها می‌توان دسترسی خوب این کودکان و نوجوانان به رسانه‌های جدید و خستگی از برنامه‌های تکراری نظام مدرسه‌ای هم اضافه کرد. البته از آن طرف، به رغم همه بحث‌ها و نظرها که کودکان و نوجوانان امروزی را اسیر تکنولوژی معرفی می‌کنند، کنجکاوی‌های آن‌ها و جست‌وجوی آن‌ها برای خواندن و یافتن تجربه‌ها و معناهای جدید، هنوز همچنان زنده است.
این طرح از آنجا پیشرو و پویا خوانده می‌شود که علاوه بر ارائه راه حل در خصوص ارتباط با مخاطب و استفاده خلاقانه از زیرساخت‌های موجود می‌تواند در هر شرایط جغرافیایی و بسته به شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجرایی مختلف، دوباره طراحی و به اجرا گذاشته شود.
طرح اولیه ایده در یک مدرسه اجرا شد که به پیشنهاد آقای علی‌اصغر سیدآبادی، از بچه‌ها خواسته شد هر کتابی که دوست دارند را مطالعه کرده و در گروه‌های کوچک به نقد و بررسی آن بپردازند. در نهایت هر گروه بهترین کتاب را انتخاب کرده و بر اساس استدلال‌هایی که مطرح می‌کردند و اجراهایی که از متن کتاب داشتند، در سطح مدرسه به رقابت می‌پرداختند. در نهایت بهترین باشگاه و بهترین کتاب معرفی می‌شد. استقبال بچه‌ها از این طرح باعث شد که بعدها این ایده توسط گروهی از نویسندگان کودک و نوجوان به نحوی توسعه یافت که با یک برنامه مشخص و حداقلی، بتواند به صورت ملی و در میان شهرهای مختلف برگزار شود.
در مرحله اول اجرایی، جام باشگاه‌های کتاب‌خوانی کودک و نوجوان در ۱۶ شهر اصفهان، اهواز، تبریز، بوشهر، خورموج، دزفول، رامهرمز، رشت، سبزوار، شهرری، شهرکرد، شیراز، کاشان، گنبدکاووس، نیشابور و یزد برگزار شد. در این ۱۶ شهر ۲۱۸۰ باشگاه کتاب‌خوانی تشکیل شد که در مجموع بیش از ۲۴۰۰۰ عضو دارند.
در مرحله دوم، تمهیدات اجرایی برای برگزاری جام باشگاهها در میان ۸۰ شهر آماده شد. همچنین در این مرحله، از برخی روستاهای فعال در زمینه ترویج کتاب‌خوانی هم دعوت به مشارکت شد. در این مرحله هم ۴۴۵۲ باشگاه در شهرها و ۱۰۲ باشگاه در روستاها تشکیل شد. تعداد کل اعضای جام باشگاهها در این دوره به بیش از ۵۰۰۰۰ کودک و نوجوان رسید.
روند برگزاری
برای برپایی باشگاهها، در مرحله نخست، پژوهشگران و مدرسان برجسته حوزه کودک و نوجوان پس از چند جلسه هماهنگی اولیه، به همه این شهرها مراجعه کرده و آموزش‌های لازم را برای تعدادی از مربیان ارائه دادند.
بر این اساس، هر مربی که بیشتر در یکی از دستگاه‌های آموزشی یا فرهنگی شهر فعال است (معلمان، روحانیان، مربیان کانون پرورش فکری، کتابداران کتابخانههای عمومی و غیره) می‌تواند باشگاه‌های کتاب‌خوانی کودک و نوجوان را راه‌اندازی کند.
برای برگزاری جام باشگاهها همه زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی شهرها و روستاها به مشارکت دعوت می‌شوند. از جمله می‌توان به زیرساخت‌های زیر اشاره کرد:
- نیروهای خلاق،
- اماکن فرهنگی،
- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- کتابخانه‌ها (بیشتر کتابخانههای عضو نهاد کتابخانههای عمومی کشور)،
- مدارس و نظام آموزش و پرورش،
- کتاب‌فروشی‌ها،
- دستگاه‌های اداری فعال در زمینه‌های فرهنگی،
- نهادهای مردمی، بخش خصوصی، و نهادهای خیریه
- …
فرآیند ثبت نام بسیار ساده است و کافی است مربیان اعضای باشگاه خود را به همراه کد ملی آن‌ها معرفی کنند. کد ملی برای هماهنگی‌های بعدی به منظور رساندن کتاب همراه با تخفیف ۵۰ درصد به اعضای باشگاه است. کتابفروشی‌های هر شهرستان کد ملی بچه‌های آن شهرستان را در اختیار خواهند داشت و هنگام مراجعه این تخفیف را به آن‌ها ارائه خواهند کرد.
کتاب‌های قابل مطالعه در این باشگاهها هم در چهار فهرست و برای گروه‌های سنی مختلف تهیه و ارائه شده‌اند. این فهرست را هم خود پزوهشگران و نویسندگان حوزه کودک و نوجوان از میان کتاب‌های موجود در بازار انتخاب کرده‌اند. تخفیف فقط به این کتاب‌ها تعلق خواهد گرفت.
هدف اصلی از برگزاری این باشگاهها، کتاب‌خوانی گروهی کودکان و نوجوانان است؛ اگرچه اهداف دیگری را هم دنبال می‌کند. از جمله:
- آشنایی کودکان و نوجوانان با محیط کتابفروشی، انتخاب و خرید کتاب
- مطالعه و بحث درباره کتاب
- چرخش کتاب در میان همسالان؛ هر عضو باشگاه کتابی که خریده را به اعضای دیگر داده تا آن‌ها هم مطالعه کنند.
- ارزیابی کتاب بر اساس نظر شخصی و دفاع از نظر خود در جمع همسالان
- بحث و بررسی پیرامون کتاب‌ها و انتخاب یک کتاب به عنوان کتاب برگزیده باشگاه در فضای بحث و گفت‌وگوی میان همسالان
- نگارش نامه به نویسنده مورد نظر خود (ارتباط با نویسنده)
- تهیه یک قطعه فیلم کوتاه (حدود ۱ دقیقه‌ای) با موضوع کتاب
- تمرین فعالیت‌های مستقل فرهنگی توسط مربیانبرقراری ارتباط مستقیم میان نویسندگان کودک و نوجوان با خوانندگان
در مرحله بعد، باشگاه‌های شهرستان در یک رقابت داخلی بهترین باشگاه شهرستان، بهترین کتاب خوانده شده در شهرستان، بهترین فیلم ساخته شده و بهترین نامه نوشته شده در شهرستان را برای شرکت در رقابت‌های کشوری انتخاب می‌کند.
به همین ترتیب در مرحله کشوری هم بهترین کتاب، نامه، فیلم و باشگاه معرفی و مورد تقدیر قرار می‌گیرند.
درباره کتاب‌ها و انتخاب آن‌ها
مجموعه گسترده‌ای از کتاب‌ها برای خواندن در جام باشگاه‌های کتاب‌خوانی کودک و نوجوان پیشنهاد شده است. این مجموعه، حاصل بررسی همه فهرست‌های معتبر در زمینه کتاب کودک و نوجوان و گردآوری همه آنان در یک مجموعه است. از جمله مهم‌ترین فهرست‌های مورد استفاده برای این مجموعه پیشنهادی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- شورای کتاب کودک
- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- فهرست لاک‌پشت پرنده
در زمینه توزیع کتاب‌ها
کتاب‌های پیشنهادی با همکاری خانه کتاب در اختیار کتاب‌فروشی‌ها قرار می‌گیرد. بر اساس برنامه‌های اولیه این کتاب‌ها با پنجاه درصد تخفیف در اختیار اعضای باشگاهها قرار خواهد گرفت.
مربیان و اعضای باشگاهها می‌توانند با مراجعه به خانه کتاب وضعیت کتابفروشی‌های فعال شهرشان را مشاهده کنند. اگر آن‌ها کتابفروشی می‌شناسند که در فهرست خانه کتاب وجود ندارد، از خود مسئول کتابفروشی بخواهند که به همین سایت مراجعه کرده و ثبت نام کنند.
